Ostatnio zgłaszają się do mnie kierowcy, którzy ze Starostwa Powiatowego otrzymują informację dotyczącą obowiązku poddania się badaniu lekarskiemu i psychologicznemu oraz ukończenia kursu reedukacyjnego w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałaniu narkomanii. Otóż przypomnieć należy, że w wyniku ostatniej nowelizacji ustawy o kierujących pojazdami z dnia 5 stycznia 2011 r. (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1212 ze zm.) dodano z dniem 5 grudnia 2021 r. nowy przepis w postaci art. 98a ust. 1 o następującym brzmieniu cyt. „Kierowca lub osoba posiadająca pozwolenie na kierowanie tramwajem, która kierowała pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, jest obowiązana: 1) poddać się: a) badaniu lekarskiemu, b) badaniu psychologicznemu w zakresie psychologii transportu oraz 2) ukończyć kurs reedukacyjny w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii.” Oznacza to, iż z dniem 5 grudnia 2021 r. zrezygnowano z konieczności wydawania przez Starostę decyzji administracyjnej o kierowaniu na badania lekarskie, psychologiczne i kurs reedukacyjny i nałożono w tym zakresie obowiązek na w/w osoby na mocy samej ustawy. Oczywiście brak zastosowania się do tego obowiązku skutkować będzie w myśl art. 101-102 ustawy o kierujących pojazdami wydaniem decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy.
Jednakże w przepisach nowelizujących ustawę o kierujących pojazdami nie zamieszczono przepisów przejściowych co powoduje, że Starości obecnie żądają poddaniu się badaniom lekarskim przez osoby, które np. kierowały pojazdem w stanie po użyciu alkoholu przed dniem 5 grudnia 2021 r. Postępowanie takie rodzi poważne wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnej zasady państwa prawa. Art. 2 Konstytucji RP stanowi mianowicie, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, a z przepisu tego w orzecznictwie sądów wyinterpretowuje się zasadę lex retro non agit czyli niedziałania prawa wstecz. Innymi słowy ustawodawca nie powinien ustanawiać przepisów prawa, które wiązałyby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Prawo musi być przewidywalne i budzić zaufanie, a podmiot prawa musi mieć pewność, że w danej sytuacji postępuje zgodnie lub niezgodnie z obowiązującym prawem.
Jednakże sytuacja ta nie jest do końca wcale taka jasna. W jednym z najnowszych wyroków Naczelny Sąd Administracyjny uznał mianowicie, iż rozstrzygnięcie kwestii intertemporalnych przez ustawodawcę lub w przypadku braku takiego rozstrzygnięcia – w procesie stosowania prawa, polegać może na przyjęciu jednej z trzech zasad: po pierwsze – zasady bezpośredniego działania nowego prawa (nowe prawo od momentu wejścia w życie reguluje wtedy także wszelkie zdarzenia z przeszłości). Po drugie – zasady dalszego obowiązywania dawnego prawa, zgodnie z którą prawo to, mimo wejścia w życie nowych regulacji, ma zastosowanie do zdarzeń, które wystąpiły w przeszłości; po trzecie – zasady wyboru prawa, zgodnie z którą wybór reżimu prawnego mającego zastosowanie do zdarzeń sprzed wejścia w życie nowego prawa pozostawia się zainteresowanym podmiotom. W sytuacji, gdy sam ustawodawca wyraźnie nie rozstrzyga w ustawie problemów intertemporalnych, nie ma jednoznacznej reguły mającej uniwersalne zastosowanie we wszystkich przypadkach. Rozstrzygnięcie problemu, które prawo należy stosować, wymaga rozważenia konkretnej sprawy i charakteru powołanych przepisów, a także skutków przyjęcia jednej z zasad, z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, w tym wywodzonej z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady pewności prawa i zasady niedziałania prawa wstecz. Ustawodawca powinien się decydować na bezpośrednie działanie ustawy nowej do zdarzeń mających miejsce przed jej wejściem w życie tylko w sytuacji, gdy za tym przemawia ważny interes publiczny, którego nie można wyważyć z interesem jednostki. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 marca 2021 r., III FSK 2732/21).
Mając powyższe na uwadze do czasu wypracowania jednolitego orzecznictwa sądowego trudno jest na chwilę obecną przesądzić czy żądanie Starosty poddania się badaniom lekarskim czy też odbycia kursu reedukacyjnego w stosunku do osób prowadzących pod wpływem alkoholu przed 5 grudnia 2021 r. na mocy nowych przepisów jest prawnie wiążące czy też nie, choć wydaje się że nie powinno.
